Որպես հիմնախնդիր, որին բախվում են ամեն օր և որի հետևանքները օրեց օր ավելանում ենանապատացում է:
«²Ý³å³ï³óáõÙ» ï»ñÙÇÝÝ ³é³çÇÝ ³Ý·³Ù û·ï³·áñÍ»É ¿ Ï»Ýë³µ³Ý ¨ ¿ÏáÉá· ². ²µñ³íÇÉÁ 1949 Ã.-ÇÝ: Àëï Ýñ³` ³Ý³å³ï³óáõÙÁ ÑáÕ»ñÇ ¿ñá½Ç³ÛÇ ³ñ¹ÛáõÝùáõÙ µ»ññÇ ÑáÕ»ñÇ í»ñ³ÍáõÙÝ ¿ ³Ý³å³ïÇ` å³Ûٳݳíáñí³Í Ù³ñ¹áõ ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ùµ: ÐáÕ»ñÇ կորստի å³ï׳éÝ»ñÁ Áëï ²µñ³íÇÉÇ Í³é³Ñ³ïáõÙÝ»ñÝ »Ý, Ïñ³ÏÇ ³ÝëϽµáõÝù û·ï³·áñÍáõÙÁ áõ ÑáÕ»ñÇ ëË³É Ùß³ÏáõÙÁ, áñáÝù Ýå³ëïáõÙ »Ý çñÇ ¨ ù³Ùáõ ÙÇçáóáí ÑáÕÇ ¿ñá½Ç³ÛÇÝ: ²Û¹ ù³Ûù³ÛÇã ·áñÍáõÝ»áõÃÛáõÝÁ ï»ÕÇ ¿ áõÝ»ó»É í»ñçÇÝ å³ïÙ³Ï³Ý Å³Ù³Ý³Ï³ßñç³ÝáõÙ` ·ÛáõÕ³ïÝï»ë³Ï³Ý ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý ½³ñ·³óÙ³Ý Ñ»ï¨³Ýùáí :
²Ý³å³ï³óáõÙÁ ɳÛÝ ÇÙ³ëïáí ѳݷ»óÝáõÙ ¿ µÝáõÃÛ³Ý, էկոѳٳϳñ·»ñÇ, ¹»·ñ³¹³ódzÛÇ: ²Ý³å³ï³óÙ³Ý µáÉáñ ³ëå»ÏïÝ»ñÇ í»ñÉáõÍáõÃÛáõÝÁ óáõÛó ¿ ïí»É, áñ ³Ý³å³ï³óáõÙÁ ³ÛÝ åñáµÉ»ÙÝ ¿, áñÁ Ý»ñ³éáõÙ ¿ áã ÙdzÛÝ µÝ³Ï³Ý ¨ ¿ÏáÉá·Ç³Ï³Ý, ³Ûɨ ѳë³ñ³Ï³Ï³Ý ÏÛ³ÝùÇ µáÉáñ áÉáñïÝ»ñÁ (ïÝï»ë³Ï³Ý, ëáódzɳϳÝ, µ³ñáÛ³Ñá·»µ³Ý³Ï³Ý, ù³Õ³ù³Ï³Ý):
²Ý³å³ï³óումը և դրա ¹»Ù å³Ûù³ñÇ Ï³½Ù³Ï»ñåáõÙÁ ËÇëï կարևոր »Ý ÐÐ-áõÙ: ÐÐ ·ïÝí»Éáí Ù»ñÓ³ñ¨³¹³ñÓ³ÛÇÝ ÏÉÇÙ³Û³Ï³Ý ·áïáõ ãáñ ó³Ù³ù³ÛÇÝ ենթագոտում` Ý»ñϳ۳óÝáõÙ ¿ ³Ý³å³ï³óÙ³Ý Ù»Í³·áõÛÝ éÇëÏÇ ·áïÇ: ¸³ å³Ûٳݳíáñí³Í ¿ Ýñ³Ýáí, áñ ³Ûëï»ղի չոր ÏÉÇÙ³Ý ½áõ·áñ¹í»É ¿ ѳ½³ñ³ÙÛ³ÏÝ»ñÇ å³ïÙáõÃÛáõÝ áõÝ»óáÕ Ù³ñ¹áõ µÝû·ï³·áñÍٳٵ: î³ñ»ó ï³ñÇ áõŻճÝáõÙ ¿ ɳݹ߳ýïÝ»ñÇ íñ³ Ù³ñ¹³ÍÇÝ ·áñÍáÝÝ»ñÇ ³½¹»óáõÃÛáõÝÁ, áñÇ Ñ»ï¨³Ýùáí ³ÏïÇí³ÝáõÙ »Ý ÑáÕ»ñÇ Ë³ËïáõÙÝ»ñÇ ·áñÍÁÝóóÝ»ñÁ: سñ¹³ÍÇÝ ³½¹»óáõÃÛ³Ý Ñ»ï¨³Ýùáí Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñ ï³ñÇ û·ï³·áñÍÙ³Ý áÉáñïÇó ¹áõñë »Ý ÙÕíáõÙ í³ñ»É³ÑáÕ»ñ, Ïñ׳ïíáõÙ »Ý ³Ýï³éÝ»ñÇ, ³ñáï³í³Ûñ»ñÇ ï³ñ³ÍùÝ»ñÁ:
²Ûëûñ ÐÐ ÁݹѳÝáõñ ï³ñ³ÍùÇ ßáõñç 80%-Á »ÝóñÏíáõÙ ¿ ï³ñµ»ñ ³ëïÇ׳ÝÇ ³Ý³å³ï³óÙ³Ý, Áݹ áñáõÙ ³ÝÑñ³Å»ßï Áݹ·Í»É, áñ ÐÐ ï³ñ³ÍùÇ ßáõñç 43 % ¾ñá½³óí³Í ¿, ï³ñ³ÍùÇ ßáõñç 60 % »ÝóñÏí³Í ¿ ëáÕ³Ýù³ÛÇÝ, ë»É³í³ÛÇÝ åñáó»ëÝ»ñÇ ¨ ßáõñç 40 % Ý»ñϳ۳óí³Í ¿ ù³ñù³ñáï ÑáÕ»ñáí ¨ ßáõñç 30 ѳ½. ѳ ï³ñ³Íù »Ý ½µ³Õ»óÝáõÙ ³Õ³Ï³Éí³Í ÑáÕ»ñÁ: ԻëÏ արդեն ³Ý³å³ï³óí³Í ï³ñ³ÍùÝ»ñÁ ϳ½ÙáõÙ »Ý ѳÝñ³å»ïáõÃÛ³Ý ÁݹѳÝáõñ ï³ñ³ÍùÇ 26.6%-Á:
²Ý³å³ï³óáõÙÁ Ù»Ï-»ñÏáõ ·áñÍáÝáí å³Ûٳݳíáñí³Í »ñ¨áõÛà ã¿: ²Ý³å³ï³óÙ³Ý ³é³ç³óÙ³Ý ¨ ½³ñ·³óÙ³Ý Ñ³Ù³ñ µ³½³Ù³µÝáõÛà å³ï׳éÝ»ñÁ å³ÛٳݳϳÝáñ»Ý µ³Å³Ýվում »Ý »ñÏáõ ËÙµÇ µÝ³Ï³Ý՝ ¨ Ù³ñ¹³ÍÇÝ:
ԲՆԱԿԱՆ ԳՈՐԾՈՆՆԵՐ: ²Ý³å³ï³óáõÙ ³é³ç³óÝáÕ µÝ³Ï³Ý ·áñÍáÝÝ»ñÇó ՀՀ-ումառաջնայիններն են մÃÝáÉáñï³ÛÇÝ ï»ÕáõÙÝ»ñի բնույթը, եñ³ßïÝ»ñը ¨ Ëáñß³ÏÝ»ñը, ռելիեֆայի³é³ÝÓݳѳïÏáõÃÛáõÝ»ñÁ, սáÕ³Ýù³ÛÇÝ »ñ¨áõÛÃÝ»ñը, ս»É³íÝ»ñը, ջñ³Í³ÍÏáõÙÝ»ñը և áÕáÕáõÙÝ»ñը,բÝ³Ï³Ý ³Õ³Ï³ÉáõÙը:
ՄÃÝáÉáñï³ÛÇÝ ï»ÕáõÙÝ»ñի բնույթը: ²å³óáõóí³Í ¿, áñ ³Ý³å³ï³óÙ³Ý ·áñÍáÝÝ»ñÇó ¿ Ñ³Ù³ñíáõÙ ï»ÕáõÙÝ»ñÇ µÝáõÛÃÁ: àñå»ë ϳÝáÝ, ѳٳï³ñ³÷ ³ÝÓñ¨Ý»ñÁ, áñáÝù ó÷íáõÙ »Ý ÃáõÛÉ ÇÝï»ÝëÇíáõÃÛ³Ùµ, µ³Ûó »ñϳñ³ï¨ »Ý, ·»ñ³½³Ýó³å»ë Ý»ñÍÍíáõÙ »Ý ÑáÕÇ ëïáñÇÝ ß»ñï»ñÁ, µáõë³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ áõÝ»ÝáõÙ ¿ Ëáñ ³ñÙ³ï³ÛÇÝ Ñ³Ù³Ï³ñ·, ÃáõÛÉ »Ý íݳëíáõÙ »ñ³ßïÝ»ñÇó, ÇëÏ ï»Õ³ï³ñ³÷, Ñáñ¹ ³ÝÓñ¨Ý»ñÇ ßñç³ÝÝ»ñáõÙ ·»ñÇßËáõÙ »Ý ٳϻñ¨áõÛóÛÇÝ Ñáëù»ñÁ, ¿ñá½Ç³Ý, ÃáõÛÉ ÇÝýÇÉïñ³óÇ³Ý ¨ µáõë³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ áõÝ»ÝáõÙ ¿ ٳϻñ»ë³ÛÇÝ ³ñÙ³ï³ÛÇÝ Ñ³Ù³Ï³ñ·, áñÁ ÑáÕÇ ÃáõÛÉ Ëáݳí³óÙ³Ý å³ÛÙ³ÝÝ»ñáõÙ ³ñ³· ¹»·ñ³¹³óíáõÙ ¿: î»Õ³ï³ñ³÷, Ñáñ¹ ³ÝÓñ¨Ý»ñÇ ßñç³ÝÝ»ñÁ ÐÐ-áõÙ ·ïÝíáõÙ »Ý ÑÇÙݳϳÝáõÙ ²ñ³ùë ·»ï³í³½³ÝÇ ï³ñ³ÍùÝ»ñáõÙ, ÇëÏ Ñ³Ù³ï³ñ³÷ ï»ÕáõÙÝ»ñáí ѳñáõëï »Ý ÐÐ ³Ýï³é³ÛÇÝ ßñç³ÝÝ»ñÁ` ѳïϳå»ë ÎáõñÇ ·»ï³í³½³ÝÁ, áñï»Õ ³Ý³å³ï³óÙ³Ý »ñ¨áõÛÃÝ»ñÁ Çñáù ÃáõÛÉ »Ý ³ñï³Ñ³Ûïí³Í:
ºñ³ßïÝ»ñ ¨ Ëáñß³ÏÝ»ñ: Երաշտը բնական երևույթ է, որն առաջանում է սակավտեղումներով տարիներին, այն ժամանակ, երբ տեղումների քանակը զգալիորեն քիչ է լինումնորմայից: ԱÙ»ÝÇó Ñ³×³Ë »ñ³ßïÝ»ñ ·ñ³Ýóí»É »Ý ²ñ³ñ³ïÛ³Ý ·á·³íáñáõÃÛáõÝáõÙ, ì³ÛùáõÙ, êÛáõÝÇùáõÙ: ²Ù³é³ÛÇÝ »ñ³ßïÝ»ñÁ ÝϳïíáõÙ »Ý ³í»ÉÇ Ñ³×³Ë ¨ ï¨³Ï³Ý »Ý: ´áõë³Í³ÍÏáõÛÃÇ ¨ ÑáÕ»ñÇ ¹»·ñ³¹³óáõÙÁ áõŻճÝáõÙ ¿ ݳ¨ Ëáñ߳ϳÛÇÝ »Õ³Ý³ÏÝ»ñÇ Ñ³×³Ë³ÏÇ ÏñÏÝÙ³Ý Ñ»ï¨³Ýùáí: Êáñß³ÏÝ»ñÁ ÐÐ-áõÙ ëáíáñ³µ³ñ ÷ãáõÙ »Ý ѳñ³íÇó` Æñ³Ý³Ï³Ý µ³ñÓñ³í³Ý¹³ÏÇó ¨ Ñ»ï¨³Ýù »Ý ãáñ ³ñ¨³¹³ñÓ³ÛÇÝ û¹³ÛÇÝ ½³Ý·í³ÍÝ»ñÇ Ý»ñËáõÅÙ³Ý: ì»·»ï³óÇáÝ ßñç³ÝáõÙ Ëáñß³ÏÝ»ñÇó ïáõÅáõÙ »Ý ÐРѳٳñÛ³ µáÉáñ ·áïÇÝ»ñÁ, ѳïϳå»ë ëïáñÇÝ ·áïÇÝ»ñÇ µáõë³Í³Í³ÏáõÛÃÁ: Վերջիններս հիմնականում դիտվում են 500- 2000 մ բարձրությունները:
Ռելիեֆային ³é³ÝÓݳѳïÏáõÃÛáõÝ»ñÁ: êñ³ Ù»ç »Ý ¹³ëíáõÙ é»ÉÇ»ýÇ Ù³ëݳïÙ³Ý ËïáõÃÛáõÝÁ, ËáñáõÃÛáõÝÁ, É»éݳɳÝç»ñÇ Ã»ùáõÃÛáõÝÁ. ɳÝç»ñÇ ÏáÕÙݳ¹ñáõÃÛáõÝÁ: гݳñ³å»ïáõÃÛ³Ý ï³ñ³ÍùÇ 30 % áõÝÇ ÙÇÝ㨠0.6 ÏÙ/ÏÙ2 ·»ï³ÛÇÝ ó³ÝóÇ ËïáõÃÛáõÝÁ, ¹³ ÑÇÙݳϳÝáõÙ ²ñ³ñ³ïÛ³Ý ¹³ßïÝ ¿ ¨ ÙÇçÉ»éݳÛÇÝ ·á·³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñ` ѳï³Ï³ÛÇÝ Ñ³ñà ٳë»ñÁ: гݳñ³å»ïáõÃÛ³Ý ï³ñ³ÍùÇ ÙÇ Ù³ëÁ, ·É˳íáñ³å»ë ²ñ³ñ³ïÛ³Ý ¨ ÞÇñ³ÏÇ ¹³ßï»ñÁ, Ëáñ Ù³ëݳïáõÙ ãáõÝÇ, »Õ³Í ·»ï»ñÁ ï³ñ³ÝóÇÏ »Ý ¨ ¹³ßï»ñÇ Ù»ç Ëáñ³ó»É »Ý 1-2 Ù»ïñ: ÊáñÁ Ù³ëݳïáõÙ áõÝ»Ý ³ÛÝ ·»ï»ñÁ, áñáÝù ͳÉù³µ»Ïáñ³íáñ É»éÝ»ñáõÙ »Ý` 50-200Ù ËáñáõÃÛ³Ùµ: ²Û¹ ï³ñ³ÍùÝ»ñÁ ϳ½ÙáõÙ »Ý 40-45 %, 200 Ù-Çó ËáñÁ ÑáíÇïÝ»ñÁ ϳ½ÙáõÙ »Ý ï³ñ³ÍùÇ Ùáï 30 %: Ø»Í Ã»ùáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ѳݹÇåáõÙ »Ý ͳɳù³µ»Ïáñ³íáñ É»éÝ»ñáõÙ: Ðñ³µË³ÛÇÝ Í³ÍÏáõÛÃÝ»ñáõÙ µ³½³Éï³ÛÇÝ ë³ñ³í³Ý¹Ý»ñÁ ÃáõÛÉ Ã»ùáõÃÛáõÝ áõÝ»Ý, ÙdzÛÝ ÃÃáõ ɳí³Ý»ñó ϳ½Ùí³Í Ññ³µË³ÛÇÝ ·³·³ÃÝ»ñÝ »Ý, áñ ³ãùÇ »Ý ÁÝÏÝáõÙ Ù»Í Ã»ùáõÃÛ³Ùµ: ÐÐ ï³ñ³ÍùáõÙ ÑÇÙÝ³Ï³Ý ÏáÕÙݳ¹ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ѳñ³í³ÛÇÝ ¨ ÑÛáõëÇë³ÛÇÝ »Ý` ѳñ³í³ÛÇÝÁ 32 %. ÑÛáõëÇë³ÛÇÝ` 27 %, ³ñ¨ÙïÛ³ÝÁ ¨ ³ñ¨»ÉÛ³ÝÁ ÙdzëÇÝ` 20 %, մݳó³Í 21 %-Á ѳñ³Ã³í³ÛñÝ ¿:
гñ³í³Ñ³Û³ó ɳÝç»ñÁ ëï³ÝáõÙ »Ý ³í»ÉÇ ß³ï ç»ñÙáõÃÛáõÝ ¨ ùÇã ËáÝíáõÃÛáõÝ: ²Ûë ɳÝç»ñÇÝ µáÝñáß ¿ ÇÝï»ÝëÇí ³ñï³Ñ³Ûïí³Í ٻ˳ÝÇÏ³Ï³Ý ÑáÕٳѳñáõÙÁ ¨ ÑáÕ»ñÁ ³í»ÉÇ ß³ï »Ý »Ýóϳ ¹»·ñ³¹³ódzÛÇ: ÐÛáõëÇë³ÛÇÝ ÑÛáõëÇë-³ñ¨»ÉÛ³Ý ÏáÕÙݳ¹ñáõÃÛ³Ý É³Ýç»ñÁ ³í»ÉÇ Ù»Í Ëáݳí³å³ñáõݳÏáõÃÛáõÝ áõÝ»Ý, áõëïÇ ³Ýï³é³ÛÇÝ ï³ñ³ÍùÝ»ñÁ ÑÇÙ³ÝϳáõÙ ï»Õ³¹ñí³Í »Ý ³Ûë É»éݳɳÝç»ñÇ íñ³ և անապատացումը թույլ է արտահայտված:
êáÕ³Ýù³ÛÇÝ »ñ¨áõÛÃÝ»ñ: гݳñ³å»ïáõÛÃÛ³Ý ï³ñ³ÍùáõÙ ½³ñ·³ó³Í »Ý ëáÕ³Ýù³ÛÇÝ »ñ¨áõÛÃÝ»ñÁ, áñáÝù Áݹ·ñÏáõÙ »Ý ßáõñç 0.5 ѳ½ ÏÙ2 ٳϻñ»ë (ÐÐ ï³ñ³ÍùÇ ßáõñç 2 %): ¸ñ³Ýù ѳïϳå»ë ½³ñ·³ÝáõÙ »Ý ÙÇçÇÝ µ³ñÓñáõÃÛ³Ý É»éݳÛÇÝ ·áïáõÙ: êáÕ³ÝùÝ»ñ Ï³Ý ²ËáõñݳÛÇ ÑáíïáõÙ (¶ÛáõÙñÇÇó ÑÛáõëÇë-³ñ¨Ùáõïù), ¸»µ»¹Ç, ²Õëï¨Ç, 컹ÇÇ, ¶»ïÇÏÇ, àñáï³ÝÇ ³í³½ÝÝ»ñáõÙ: êñ³Ýù ˳ËïáõÙ »Ý ÑáÕ³µáõë³Ï³Ý ͳÍÏáõÛÃÁ, ³í»ñáõÙ µÝ³Ï³í³Ûñ»ñÁ:
ê»É³íÝ»ñ: г۳ëï³ÝÇ ï³ñͳùÇ Ï»ëÇó ³í»ÉÇÝ ë»É³í³µ»ñ ¿ ¨ ÇÝïն»ëÇí ³ñï³Ñ³Ûïí³Í ¿ ÙÇçÇÝ µ³ñÓñáõÃÛ³Ý É»éݳÛÇÝ ·áïáõÙ, áñï»Õ ï»Õ³ï³ñ³÷ ï»ÕáõÙÝ»ñÇ Ñ³×³Ë³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ ï³ñ»Ï³Ý ѳëÝáõÙ 4-6-Ç: È»éÝ»ñÇó ë»É³íÝ»ñÁ ÇçÝáõÙ »Ý ·á·³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñáí, Ïáõï³ÏáõÙ åñáÉÛáõíÇ³É Ýëïí³ÍùÝ»ñ:
æñ³Í³ÍÏáõÙÝ»ñ, áÕáÕáõÙÝ»ñ: æñ³Í³ÍÏáõÙÝ»ñÁ ѳÝñ³å»ïáõÃÛ³Ý ï³ñ³Íùáõ٠ѳïϳå»ë ɳÛÝ ï³ñ³ÍáõÙ áõÝ»Ý ²ñ³ñ³ïÛ³Ý áõ ÞÇñ³ÏÇ Ñ³ñóí³Ûñ»ñáõÙ, ꨳݳ É×Ç ßñç³Ï³ ·áïáõ áñáß Ñ³ïí³ÍÝ»ñáõÙ, ÇÝãå»ë ݳ¨ Èáéáõ, êÛáõÝÇùÇ, ì³Ûáó ÒáñÇ Ù³ñ½»ñÇ ³é³ÝÓÇÝ µÝ³Ï³í³Ûñ»ñáõÙ áõ ï»Õ³Ù³ë»ñáõÙ: æñ³Í³ÍÏáõÙ»ñáí Áݹ·ñÏí³Í ³Ù»Ý³Ù»Í ï³ñ³ÍùÝ»ñÁ ·ïÝíáõÙ »Ý ²ñ³ñ³ïÛ³Ý Ñ³ñóí³ÛñÇ ë³ÑÙ³ÝÝ»ñáõÙ ¨ ϳ½ÙáõÙ »Ý ¹ñ³ ÁݹѳÝáõñ ٳϻñ»ëÇ ßáõñç 3 %, áñÇ ½·³ÉÇ Ù³ëÁ ·ÛáõÕ³ïÝï»ë³Ï³Ý ÑáÕ»ñ »Ý: ²Û¹ ï³ñ³ÍùÝ»ñáõÙ ·ïÝíáõÙ ¿ ßáõñç 80 µÝ³Ï³í³Ûñ: æñ³Í³ÍÏáõÙÝ»ñÁ å³ï×³é »Ý ÙÇ ³ÛÉ »ñ¨áõÛÃÇ` ÑáÕ»ñÇ ³Õ³Ï³ÉÙ³Ý: гÝñ³å»ïáõÃÛ³Ý ï³ñ³ÍùáõÙ ³ÕáõïÝ»ñÁ ÑÇÙݳϳÝáõÙ ï³ñ³Íí³Í »Ý ²ñ³ñ³ïÛ³Ý Ñ³ñÃí³ÛñáõÙ` ϳ½Ù»Éáí ¹ñ³ ٳϻñ»ëÇ ßáõñç 10 %:
àÕáÕáõÙÝ»ñÇ ½·³ÉÇ Ù³ëÁ å³Ûٳݳíáñí³Í »Ý ë»É³í³ÛÇÝ Ñáëù»ñáí ¨ ³é³ç³ÝáõÙ »Ý ë»É³í³ÛÇÝ ³í³½³ÝÝ»ñÇ áñáß Ñ³ïí³ÍÝ»ñáõÙ, ѳïϳå»ë é»ÉÇ»ýÇ Ã»ùáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ù»ÕÙ³óÙ³Ý ·áïÇÝ»ñáõÙ: Üٳݳå»ë, í³ñ³ñáõÙÝ»ñÇ çñ»ñáí ³é³ç³óáÕ áÕáÕáõÙÝ»ñÁ ¹ÇïíáõÙ »Ý ·»ï»ñÇ ³í³½³ÝÝ»ñÇ ÑÇÙݳϳÝáõ٠ѳñóí³Ûñ³ÛÇÝ Ñ³ïí³ÍÝ»ñáõÙ, Ù³ëݳíáñ³å»ë ²ñ³ùë, Ðñ³½¹³Ý, àñáï³Ý, ²Õëï¨ ¨ ³ÛÉ ·»ï»ñÇ ³í³½ÝÝ»ñáõÙ: ì»ñÁ Ýßí³Í åñáó»ëÝ»ñÁ ï³ñ³Íí³Í »Ý ßáõñç 56 ѳ½. ѳ íñ³:
´Ý³Ï³Ý ³Õ³Ï³ÉáõÙ: ÐáÕ»ñÇ ³Õ³Ï³ÉáõÙն ³ñǹ ÏÉÇÙ³Û³Ï³Ý å³ÛÙ³ÝÝ»ñáõÙ ³Ý³å³ï³óÙ³Ý ¹ñë¨áñÙ³Ý ïÇåÇÏ Ó¨»ñÇó ¿: ²ÛÝ ï»ÕÇ ¿ áõÝ»Ýáõ٠ѳñóí³Ûñ»ñÇ ó³Íñ³¹Çñ ï³ñ³ÍùÝ»ñáõÙ, áñï»Õ ëïáñ·»ïÝÛ³ çñ»ñÇ Ù³Ï³ñ¹³ÏÁ Ùáï ¿ »ñÏñÇ Ù³Ï»ñ¨áõÛÃÇÝ: ÐáÕ³·ñáõÝïÝ»ñÇ ÙÇÝ»ñ³É³ÛÇÝ ¨ ٻ˳ÝÇÏ³Ï³Ý Ï³½Ùáí å³Ûٳݳíáñí³Í, ëïáñ·»ïÝÛ³ çñ»ñÇ Ù³½³Ï³Ý µ³ñÓñ³óáõÙÁ ϳñáÕ ¿ ѳëÝ»É 1-5 Ù: æñÇ Ù³½³Ï³Ý µ³ñÓñ³óÙ³Ý Ñ»ï¨³Ýùáí ÑáÕÇ Ù³Ï»ñ»ëáõ٠ϳï³ñíáõÙ ¿ çñÇ ·áÉáñß³óáõÙ ` ³é³ç³óÝ»Éáí ³Õ³Ï³Éí³Í ï³ñ³ÍùÝ»ñ: ºÃ» ëïáñ·»ïÝÛ³ çñ»ñÇ Ù³Ï³ñ¹³ÏÁ ѳëÝáõÙ ¿ »ñÏñÇ Ù³Ï»ñ¨áõÛÃÇó 0-1 Ù ËáñáõÃÛ³Ý, ³å³ ³ÛÝ Ñ³Ý·»óÝáõÙ ¿ ï»Õ³ÝùÇ ·»ñËáݳí³óÙ³Ý áõ ׳Ñ׳óÙ³Ý: Հիմնականում տարածված է Արարատյանհարթավայրում:
ՄԱՐԴԱԾԻՆ ԳՈՐԾՈՆՆԵՐ: ¶ÛáõÕ³ïÝï»ëáõÃÛáõÝ: ¶ÛáõÕ³ïÝï»ëáõÃÛáõÝÁ ÑáÕû·ï³·áñÍÙ³Ý ³ÛÝ Ó¨Ý ¿, áñÇ ³ñ¹ÛáõÝùáõÙ ³ÏÝѳÛïáñ»Ý »ñ¨áõÙ ¿ Ù³ñ¹-µÝáõÛÃáõÝ ÷áËѳñ³µ»ñáõÃÛáõÝÝ ¨ ÷á˳½¹»óáõÃÛáõÝÁ` Çñ ¹ñ³Ï³Ý ¨ µ³ó³ë³Ï³Ý ÏáÕÙ»ñáí: ø³ÝÇ áñ ³Ý³å³ï³óÙ³Ý åñáó»ëÁ ³é³çÇÝ Ñ»ñÃÇÝ ³éÝãíáõÙ ¿ ÑáÕ³ÛÇÝ é»ëáõñëÝ»ñÇ û·ï³·áñÍÙ³Ý Ñ»ï, ÇëÏ ÑáÕ³ÛÇÝ é»ëáõñëÝ»ñÇ íñ³ áõÕÕ³ÏÇ ³½¹»óáõÃÛáõÝ áõÝÇ ·ÛáõÕ³ïÝï»ëáõÃÛáõÝÁ, áõëïÇ ÐÐ ·ÛáõÕ³ïÝï»ëáõÃÛուÝն ³Ý³å³ï³óÙ³ÝÁ Ýå³ëïáÕ Ù³ñ¹³ÍÇÝ ամենաուժեղ ·áñÍáնն է:
¶ÛáõÕ³ïÝï»ëáõÃÛáõÝÁ ¨ ³Ý³å³ï³óáõÙÁ Çñ³ñ Ñ»ï ϳåí³Í »Ý ѳïϳå»ë Ñ»ï¨Û³É ·áñÍáÝÝ»ñááí.
³/ Ù³ñ¹³ÍÇÝ µ³ó³ë³Ï³Ý Ý»ñ·áñÍáõÃÛáõÝÝ»ñÇó Ù»ÏÁ í³ñÇ Ï³ÝáÝÝ»ñÇ Ë³ËïáõÙÝ ¿, »ñµ í³ñÁ ϳï³ñíáõÙ ¿ ɳÝçÇ Ã»ùáõÃÛ³Ý áõÕÕáõÃÛ³Ùµ: ¸ñ³ Ñ»ï¨Ý³ùáí ÐÐ ï³ëÝÛ³Ï Ñ³½³ñ³íáñ í³ñ»É³ÑáÕ»ñ ß³ñùÇó ¹áõë »Ý »Ï»É, çñ³ÛÇÝ ¿ñá½Ç³ÛÇ Ñ»ï¨³Ýùáí Ù»ñϳó»É »Ý É»éݳɳÝç»ñÁ:
µ/ ò³Ý³ù³ßñç³Ý³éáõÃÛ³Ý áã ×Çßï ÏÇñ³éáõÙÁ ϳ٠µ³ó³Ï³ÛáõÃÛáõÝÁ ÝáõÛÝå»ë ѳ¹Çë³ÝáõÙ ¿ ³Ý³å³ï³óÙ³Ý ·áñÍáÝ: ÐáÕ³ÏïáñÝ»ñÇ ÷áùñ ÉÇÝ»ÉÁ ÃáõÛÉ ãÇ ï³ÉÇë ÉdzñÅ»ù ϳï³ñ»É ó³Ýù³ßñç³Ý³éáõÃÛáõÝ:
·/ çñ»ñÁ Ù»ñ »ñÏñáõÙ ³ñ¹Ûáõݳí»ï ã»Ý û·ï³·áñÍíáõÙ: àéá·Ù³Ý ѳٳñ û·ï³·áñÍíáÕ çñÇ Ï»ëÁ ¹³ßï ãÇ Ñ³ëÝáõÙ` ÏáñãáõÙ ¿` ³é³ç³óÝ»Éáí ׳ÑÇ×Ý»ñ ¨ ³ÕáõïÝ»ñ: ܳËÏÇÝáõÙ ²ñ³ùë ·»ïÇó ¨ Ýñ³ ӳ˳÷ÝÛ³ ·ñ»Ã» µáÉáñ íï³ÏÝ»ñÇó ëÝíáÕ çñ³ÝóùÝ»ñáí 8 ³ÙÇë áéá·Ù³Ý ųٳݳϳѳïí³ÍáõÙ ²ñ³ñ³ïÛ³Ý Ñ³ñóí³Ûñ ¿ ѳëóí»É í³ÛñÏÛ³ÝáõÙ 40 Ù3 çáõñ: æñ³Ùµ³ñÝ»ñÇó ¨ çñ³ÝóùÝ»ñÇó ٻͳù³Ý³Ï ýÇÉïñ³óÇáÝ ÏáñáõëïÝ»ñÁ, áéá·Ù³Ý ï»ËÝÇϳÛÇ µ³ó³Ï³ÛáõÃÛáõÝÁ ¨ ÑÇÝ »Õ³Ý³ÏÝ»ñÇ ÏÇñ³éáõÙÁ, çñÙ³Ý ÝáñÙ»ñÇ ·»ñ³½³ÝóáõÙÁ ¨ ³ÛÉ å³ï׳éÝ»ñÁ ѳݷ»óÝáõÙ »Ý ëïáñ·»ïÝÛ³ çñ»ñÇ Ù³Ï³ñ¹³ÏÇ µ³ñÓñ³óÙ³ÝÁ: àéá·Ù³Ý ٻͳͳí³É ³ß˳ï³ÝùÝ»ñÁ, µÝ³Ï³Ý³µ³ñ áõÕ»Ïóí»É »Ý ݳ¨ ãáñ³óÙ³Ý ³ßËï³ÝùÝ»ñáí: ì»ñçÇÝ 50 ï³ñí³ ÁÝóóùáõ٠ϳéáõóí»É ¿ ³í»ÉÇ ù³Ý 1700 ÏÙ »ñϳñáõÃÛ³Ý ó³Ù³ùáõñ¹³ÏáÉ»Ïïáñ³ÛÇÝ ó³Ýó: ê³Ï³ÛÝ ãáñ³óÙ³Ý ÙÇçáó³éáõÙÝ»ñÁ ½·³ÉÇáñ»Ý Ñ»ï »Ý Ùݳó»É ÇéÇ·³óÇáÝ ³ß˳ï³ÝùÝ»ñÇó, ÇÝãÁ ѳݷ»óñ»É ¿ ëïáñ·»ïÝÛ³ çñ»ñÇ Ù³Ï³ñ¹³ÏÇ µ³ñÓñ³óÙ³ÝÁ: 1920-³Ï³Ý Ãí³Ï³ÝÝ»ñÇó ²ñ³ñ³ïÛ³Ý Ñ³ñóí³ÛñÁ ëÏë»ó ³é³ïáñ»Ý çñí»É ݳ¨ Ç Ñ³ßÇí ³ñï»½Û³Ý ³í³½³ÝÇ çñ»ñÇ, áñáÝó ÃÇíÁ ѳßííáõÙ ¿ ѳ½³ñÝ»ñáí: âϳñ·³íáñí³Í áéá·Ù³Ý ѻ勉Ýùáí »ñµ»ÙÝ çáõñÁ ¹³éÝáõÙ ¿ ¿ñá½Ç³ÛÇ ·áñÍáÝ: Ի հայտ է գալիս երկրորդայինաղակալում:
¹/ ²Ý³ëáõÝÝ»ñÇ ·»ñ³ñ³Í»óáõÙÁ ѳݷóÝáõÙ ¿ Ýáñ ¿ñá½ÇáÝ ûç³ËÝ»ñÇ ³é³ç³óÙ³ÝÁ: ²Ý³ëáõÝÝ»ñÇ Ï×Õ³ÏÝ»ñÇ ï³Ï ųٳݳÏÇ ÁÝóóùáõÙ Ó¨³í³íáñíáõÙ »Ý Ù³Ýñ³¹³ñ³í³Ý¹Ý»ñ, áñáÝù ½ñÏíáõÙ »Ý µáõë³Í³ÍÏÇó: Ð³×³Ë ¹ñ³Ýó »½ñ»ñÁ ù³Ûù³ÛíáõÙ ¿ ¨ çñ³ßÇûñÁ ¿ñá½ÇáÝ ûç³ËÝ»ñ »Ý ëï»ÕÍáõÙ: ²ñ³·³ÍÇ, ¶»Õ³Ù³ ¨ ³ÛÉ É»éݳ½³Ý·í³ÍÝ»ñÇ Ù³ñ·³·»ïÇÝÝ»ñÇ ï³ñ³ÍùÝ»ñáõÙ Ýϳï»ÉÇ »Ý ³Ý³ëáõÝÝ»ñÇ ³ñ³Í»óÙ³Ý Ñ»ï¨³Ýùáí ëï»ÕÍí³Í ¿ñá½Ç³ÛÇ ûç³ËÝ»ñ:
¶ÛáõÕ³ïÝï»ë³Ï³Ý ³ñï³¹ñáõÃÛáõÝÁ ßñç³Ï³ ÙÇç³í³ÛñÇ ³ÕïáïÙ³Ý ÑÇÙÝ³Ï³Ý å³ï׳éÝ»ñÇó ¿: ÂáõݳùÇÙÇϳïÝ»ñÁ ¨ å³ñ³ñï³ÝÛáõûñÁ, û·ï³·áñÍí»Éáí áã ×Çßï ã³÷»ñáí, ÑáÕ»ñÇ ³ÕïáïÙ³Ý å³ï×³é »Ý Ñ³Ý¹Çë³ÝáõÙ:
²ñ¹Ûáõݳµ»ñáõÃÛáõÝ: Ü»ñϳÛáõÙë µÝ³Ï³Ý ãí»ñ³Ï³·ÝíáÕ é»ëáõñëÝ»ñ û·ï³·áñÍáÕ ³ñ¹Ûáõݳµ»ñ³Ï³Ý ×ÛáõÕ»ñÝ »Ý ·áõݳíáñ Ù»ï³Éáõñ·Ç³Ý, ùÇÙdzϳÝ, ßÇݳÝÛáõûñÇ ³ñ¹Ûáõݵ»ñáõÃÛáõÝÁ:
ì»ñÁ Ýßí³Í ³ñ¹Ûáõݳµ»ñ³Ï³Ý ¨ ³ÛÉ ×ÛáõÕ»ñÇ ³½¹»óáõÃÛáõÝÁ ÑáÕ³ÛÇÝ é»ëáõñëÝ»ñÇ íñ³ ³Ý¹³ñ³¹³éÝáõÙ ¿ Ñ»ï¨Û³É Ï»ñå.
1. ÑáÕ³ÛÇÝ Í³ÍÏáõÃÇ Ë³ËïáõÙ, ûï³ñáõÙ,
2. ÑáÕ»ñÇ ³ÕïáïáõÙ
3. åáã³Ù³µ³ñÝ»ñÇ ÁݹɳÛÝáõÙ,
4. ó÷áÝÝ»ñÇ Ïáõï³ÏáõÙÝ»ñ, áñáÝù ÙǨÝáõÛÝ Å³Ù³Ý³Ï Ñ³Ý¹Çë³ÝáõÙ »Ý ³Ýå³ï³óÙ³Ý ¹ñë¨áñÙ³Ý Ó¨»ñ:
гÝù³ñ¹Ûáõݵ»ñáõÃÛáõÝÁ ѳݷ»óÝáõÙ ¿ áã ÙdzÛÝ Ë³Ëïí³Í, ³Õïáïí³Í ÑáÕ»ñÇ ¨ åáã³Ùµ³ñÝ»ñÇ Ã³÷áÝÝ»ñÇ, Ýáñ ïÇå»ñÇ ÑáÕ³ï³ñ³ÍքÝ»ñÇ ³é³ç³óÙ³ÝÁ, ³ÛÉ Ý³¨ µáõë³Í³ÍÏáõÛÃÇ, ϻݹ³Ï³ÝÏ³Ý ³ß˳ñÑÇ, çñ³ÛÇÝ ûµÛ»ÏïÝ»ñÇ ³ÕïáïÙ³ÝÁ ¨ íݳëÙ³ÝÁ:
Հ³Ýñ³å»ïáõÃÛáõÝáõÙ û·ï³Ï³ñ ѳݳÍáÝ»ñÇ ³ñ¹ÛáõݳѳÝáõÙÁ µ³ó »Õ³Ý³Ïáí µ»ñ»É ¿ ˳Ëïí³Í ÑáÕ»ñÇ ³é³ç³óÙ³ÝÁ, áñáÝù ϳ½ÙáõÙ »Ý Ùáï 8000 ѳ: ²Û¹ ˳Ëïí³Í ï³ñ³ÍùÁ ³ÕïáïáõÙ ¿ ÙÇçÇÝáõÙ ³í»ÉÇ ù³Ý 10 ѳ ï³ñ³Íù` ³é³ç³óÝ»Éáí ¿ñá½Ç³ÛÇ Ýáñ ûç³ËÝ»ñ: гïϳå»ë ϳñ»ÉÇ ¿ Ýᯐ êÛáõÝùÇ, ²ñÙ³íÇñÇ, ²ñ³ñ³ïÇ ¨ Îáï³ÛùÇ Ù³ñ½»ñÁ:
ÐáÕ»ñÇ ³ÕïáïÙ³Ý ³é³í»É íï³Ý·³íáñ ³ÕµÛáõñÁ É»éݳٻï³Éáõñ·Ç³Ï³Ý ¨ É»éݳ³ñ¹ÛáõݳѳÝáÕ ³ñï³¹ñáõÃÛáõÝÝ»ñÝ »Ý (Զանգեզուրի åÕÝÓ³ÙáÉǵ¹»Ý³ÛÇÝ ÏáÙµÇݳï, ²·³ñ³ÏÇ É»éݳѳñëï³óáõóÇã ý³µñÇϳ, ²É³í»ñ¹áõ É»éݳٻï³Éáõñ·Ç³Ï³Ý ÏáÙµÇݳï, ²ñ³ñ³ïÇ áëÏáõ Ïáñ½Ù³Ý ý³µñÇϳ): ²Û¹ µáÉáñ ϳ½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝ»ñÁ ³ÕïáïáõÙ »Ý ÑáÕ»ñÁ ͳÝñ Ù»ï³ÕÝ»ñáí: È»éݳѳÝù³ÛÇÝ Ï³½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ³½¹»óáõÃÛáõÝÁ ßñç³Ï³ ï³ñ³ÍùÝ»ñÇ ³Ý³å³ï³óÙ³ÝÁ Ýå³ëï»Éáõ áõÕÕáõÃÛ³Ùµ ¹ñë¨áñíáõÙ ¿ ݳ¨ û¹³ÛÇÝ ¨ çñ³ÛÇÝ ³í³½³ÝÝ»ñÇ ³ÕïáïÙ³Ý ÙÇçáóáí: ²Õïáïí³Í çñ»ñÁ ³Ûë ϳ٠³ÛÝ Ï»ñå ÁÝÏÝáõÙ »Ý áéá·Ù³Ý ѳٳϳñ·Ç Ù»ç ¨ íݳëáõÙ µáõë³Ï³Ý ï³ñ³ÍùÝ»ñÇÝ: ´Ýáñáß ¿ ݳ¨ ³ÛÝ, áñ É»éݳѳÝù³ÛÇÝ Ï³½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ù»Í Ù³ëÁ ·ïÝíáõÙ »Ý µ³ñÓñ ÝÇß»ñáõÙ (ø³ç³ñ³ÝÇ Ñ³Ýù»ñÁ` 2000 Ù, êáïùÇ áëÏáõ ѳÝù»ñÁ` 2500 Ù, Ø»Õñ³ÓáñÇ áëÏáõ ѳÝùÁ`2000 Ù ÍáíÇ Ù³Ï³ñ¹³ÏÇó µ³ñÓñ »Ý), áñÇ Ñ»ï¨³Ýùáí Çñ»Ýó Ñáëù³çñ»ñáí Ù»Í íÝ³ë »Ý Ñ³ëóÝáõ٠ݳ¨ ³í»ÉÇ ó³Í ·ïÝíáÕ É³Ý¹ß³ýïÝ»ñÇÝ:
ÐáÕ»ñÇ ³ÕïáïÙ³Ý ·áñÍáÝÝ»ñÇó »Ý ݳ¨ ó÷áÝÝ»ñÁ՝ ÇÝãå»ë ³ñ¹Ûáõݳµ»ñ³Ï³Ý ³ÛÝå»ë ¿É Ï»Ýó³Õ³ÛÇÝ:
Այսպես ՀՀ-ում ըստ հորիզոնական ուղղության անապատացման ռիսկն ամենաբարձրնէ Արարատի, Արմավիրի, Սյունիքի մարզերում և մայրաքաղաք Երևանում:
ՀՀ-ն որպես լեռնային տարածք աչքի է ընկնում նաև բնական պայմանների բարձադիրգոտիականությամբ՝ այդ թվում և լանդշաֆտների փոփոխության ըստ վերընթաց ուղղության.
1. Ցածր լեռնային չոր տափաստանները զգալիորեն տեղաշարժվում են վեր իրենց տակառնելով միջին լեռնային չոր տափաստանները: Ավելի քիչ միախառնվում են չորտափաստանային և կիսանապատային լանդշաֆտների արելաները: Առավելչորային լանդշաֆտներն ընդարձակում են իրենց տարածքները:
2. Բարեխառն չոր և բարեխառն խոնավ տափաստանային լանդշաֆտներըտեղաշարժվում են վեր՝ զբաղեցնելով տափաստանացված մարգագետիններիարելաները: Սա խոսում է մարգագետինների՝ տափաստաններով վերափոխվելումասին:
3. Տափաստանացված մարգագետինների և նոսր անտառային լանդշաֆտներիարեալները գրեթե ամբողջությամբ ծածկում են իրար, ինչը ակնհայտորենապացուցում է արիդացման միտումը: Անտառները վերափոխվում են նոսրանտառների և ապա մարգագետնատափաստանների:
4. Մերձձնային լանդշաֆտները փոխարինվում են ալպյան մարգագետնայինլանդշաֆտներով: Այսպես օրինակ՝ Արագածի մերձգագաթային հատվածում արդեդիտվում են առաջնային հողառաջացման պորցես և սկսել են ձևավորվել մաքուրմարգագետնային բուսական ֆորմացիաների տարրեր:
No comments:
Post a Comment