Տերյանը հասարակական քաղաքական գործիչ

Վահան Տերյանը (Վահան Սուքիասի Տեր-Գրիգորյանտ) ծնվել է 1885թ.-ի փետրվարի 6-ին Ախալքալաքի Գանձա գյուղում: Նախնական կրթությունը ստացել է գյուղի դպրոցում: 1899-1906թթ. Հոր դիմումի համաձայն Վահանը ընդունվում է, և սովորում է Լազարյան ճեմարանում: 1913թ.ին ավարտում է Մոսկվայի համալսարանի պատմալեզվաբանական ֆակուլտետը:

 1908թ.-ին հրատարակել է <<Մթնշաղի անուրջներ>> ժողովածուն: 1913-1917թթ. Սանկտ-Պետերբուրգի արևելյան լեզուների բաժնում է սովորում: Ուսումնասիրում է պարսկերեն, արաբերեն, վրացերեն:

 Տերյանը, որպես հասարակական քաղաքական գործիչ, մեծ ներդրում է ունեցել: Լազարյան ճեմարանում իր մի քանի ընկերների հետ (Ց.Խանզադյան, Օն. Օհանջանյան, Մ.Քարամյան) հրատարակում է <<Հույս>> ձեռագիր թերը: Այստեղ պոեզիայի բաժնում տեղ են գտնում Տերյանի բանաստեղծությունները, և հանդես էր գալիս Շվին, Վոլո կեղծանուններով: Ճեմարանում Տերյանը ծանոթանում է Ավ. Սահակյանի հետ, որի համար շատ ուրախ էր:

 <<Մթնշաղի անուրջներ>> ժողովածուն Տերյանին հռչակեց որպես բանաստեղծ: Սկսվել էր Տերյանական ժամանակաշրջանը: Սիրահարների նվերը միմյանց միայն <<Մթնշաղի անուրջներն>> էին:

 1910-ից զբաղվել է << Գարուն>> գրական-գեղարվեստական ալմանախի խմբագրությամբ: Կազմակերպել է <<Պանթեոնի>> խմբագրությունը:

Կատարել է շատ թարգմանություններ: Առաջինը Օսկար Ուայլդի <<Սալոմեն>> էր:

 Նա հասկանում էր, որ Հայաստանի և հայ ժողովրդի ճակատագիրը լուծվել է Ռուսաստանի իշխանությունների կողմից: 1917թ.-ին Բոլշևիկները իշխանությունը իրենց ձեռքը ձեռքը վերցրեցին , անհրաժեշտ էր ազնիվ և գաղափարական մարդկանց օգնությունը, որն էլ իր վրա վերցրեց Տերյանը:

 Նա հավատում էր բոլշևիկների խոստումներին, և անդամակցելով այդ կուսակցությունը, մասնակցեց նաև հայկական զորքերի կոմիսարիատի կազմակերպման աշխատանքներին: Նա ստանձնեց կոմիսարի տեղակալի պաշտոնը: Տերյանին  էր հանձնարարվել գրել Թուրքահայաստանի մասին դեկրետի նախագիծը:

 Դեկրետը ստորագրվում է Լենինի կողմից, սակայն Ստալինը որոշ կետեր հանում է այդ նախագծից:

 1918թ.-ին Հյուսիսային Կովկասում և Աստրախանում քաղաքացիական պատերազմ էր: Տերյանը վտանգելով իր կյանքը , անձամբ է զբաղվել հայ փախստականների կացարանի, սննդի և դեղորայքի հարցերով: Տերյանը օգնել է նաև հայ շնորհալի երիտասարդներին , գումար և փաստաթղթեր  տրամադրել, որպեսզի հասնեն Մոսկվա և կարողանան իրենց տաղանդը ամրապնդեն:

 Տերյանը փրկել է նաև Մոսկվայի հայկական եկեղեցու  հարստությունը, որոնք էլ հետագայում վերադարձվել են Սբ. Էջմիածին (ԽՍՀՄ-ի հաստատումից հետո):

 Բրեստ-Լիտովսկի բանաբանակցությունների ժամանակ Տերյանը մասնկացել է որպես խորհրդական, առանց ձայնի իրավունքի, սակայն անընդհատ վիճել է և բողոքել, որով էլ արժանացել է Տրույկու և Ստալինի թշնամանքին:

 Ստալինը Սերյանին հեռացնում է աշխատաքից և Ղրիմ ուղարկելու որոշում կայացնում: Նրանք գտնում են Տերյանից ազատվելու իրենց  ձևը: Գիտեին,  որ տուբերկուլյուզով հիվանդ Տերյանը չի կարող այդքան դաժան ճանապարհը անցնել և հաղթահարել:

Տերյանը մահացավ Օրենբուրգում, 1920թ.-ի հունվարի 7-ին:

 Տերյանը, լինելով սերն ու գեղեցկություն գովերգող բանաստեղծ, շատերին թվում էր` նա թուլակազմ անձնավորություն է, սակայն իր հաստատակամ և խիզախ արարքներով նա կարողացավ հակառակը ապացուցել: Մինչև այժմ էլ հիշվում և գնահատվում է Տերյանի կատարած մեծ և գնահատելի աշխատանքները թե հասրակական կյանքում, թե քաղաքականության ասպարեզում: